برای بسیاری از والدین، دیدن رنج و بی‌قراری کودکشان، به ویژه زمانی که علت آن را به درستی نمی‌دانند، تجربه‌ای دشوار و طاقت‌فرسا است. گوش درد یکی از شایعترین دلایل مراجعه والدین به پزشک اطفال است و میتواند طیف وسیعی از ناراحتی را برای کودک به همراه داشته باشد؛ از یک احساس خفیف و آزاردهنده گرفته تا یک درد تیز و کوبنده که خواب و آرامش او را مختل می‌کند. این درد نه تنها برای کودک آزاردهنده است، بلکه میتواند نگرانی و استرس زیادی را برای والدین به وجود آورد که به دنبال یافتن علت گوش درد در کودکان و راهی برای تسکین آن هستند.
نکته حائز اهمیت این است که گوش درد در کودکان میتواند ناشی از عوامل مختلفی باشد و تشخیص دقیق علت آن، اولین قدم برای ارائه درمان مناسب و کاهش رنج کودک است. درک این عوامل به والدین کمک می‌کند تا با آگاهی بیشتری به علائم کودک توجه کنند، اقدامات اولیه مناسب را انجام دهند و در صورت لزوم، به موقع به پزشک مراجعه نمایند. این آگاهی همچنین میتواند به پیشگیری از برخی از علل شایع گوش درد در کودکان کمک کند و از بروز مکرر این مشکل جلوگیری نماید.
آنچه می خوانید
هدف این مقاله، بررسی جامع و دقیق علل شایع گوش درد در کودکان است. ما در این نوشتار، به تشریح رایج‌ترین دلایل بروز این درد، از عفونتهای گوش میانی گرفته تا عوامل محیطی و آلرژی‌ها خواهیم پرداخت. با مطالعه این مقاله، والدین گرامی میتوانند با دید بازتر و اطلاعات کامل‌تر، به درک علت ناراحتی فرزندشان پرداخته و بهترین تصمیم را برای سلامتی او اتخاذ نمایند.
عفونت گوش میانی (اوتیت میانی)، شایعترین علت گوش درد در کودکان
عفونت گوش میانی، که به آن اوتیت میانی نیز گفته می‌شود، یکی از رایج‌ترین علل گوش درد در کودکان، به ویژه در سنین پایین‌تر است. گوش میانی فضایی پر از هوا در پشت پرده گوش است که حاوی استخوان‌های کوچک شنوایی می‌باشد. عفونت زمانی رخ می‌دهد که این فضا ملتهب و پر از مایع شود، معمولاً به دلیل عفونتهای باکتریایی یا ویروسی.
این عفونت‌ها اغلب به دنبال سرماخوردگی یا آنفولانزا رخ می‌دهند. ویروس‌ها یا باکتری‌ها میتوانند از طریق شیپور استاش، لوله‌ای که گوش میانی را به پشت گلو متصل می‌کند، به گوش میانی راه پیدا کنند. در کودکان، شیپور استاش کوتاه‌تر و افقی‌تر از بزرگسالان است، که این امر تخلیه مایعات از گوش میانی را دشوارتر کرده و احتمال عفونت را افزایش می‌دهد.
علائم عفونت گوش میانی که میتواند علت گوش درد در کودکان باشد، شامل درد گوش (که ممکن است با کشیدن یا مالیدن گوش توسط کودک نشان داده شود)، تب، بی‌قراری، مشکل در خوابیدن، از دست دادن اشتها و گاهی اوقات خروج مایع از گوش است. تشخیص دقیق عفونت گوش میانی و تعیین علت گوش درد در کودکان معمولاً توسط پزشک با معاینه گوش با استفاده از اتوسکوپ انجام می‌شود.
عفونت گوش خارجی (اوتیت خارجی یا گوش شناگران)، یکی دیگر از علل گوش درد در کودکان
عفونت گوش خارجی، که به آن اوتیت خارجی یا به اصطلاح “گوش شناگران” نیز معروف است، یکی دیگر از علل گوش درد در کودکان به شمار می‌رود. این نوع عفونت در مجرای گوش خارجی، یعنی لوله‌ای که از بیرون گوش به پرده گوش می‌رسد، رخ می‌دهد. علت گوش درد در کودکان اصلی این عفونت معمولاً رطوبت بیش از حد در مجرای گوش است که میتواند محیط مناسبی برای رشد باکتری‌ها یا قارچ‌ها فراهم کند.
همانطور که از نام “گوش شناگران” پیداست، قرار گرفتن مکرر در معرض آب، مانند شنا کردن، میتواند یکی از عوامل خطر برای ابتلا به عفونت گوش خارجی باشد. با این حال، عوامل دیگری مانند آسیب رساندن به مجرای گوش با گوش پاک کن یا سایر اشیاء، و همچنین برخی بیماری‌های پوستی مانند اگزما نیز میتوانند خطر ابتلا به این نوع عفونت و در نتیجه علت گوش درد در کودکان باشند.
علائم عفونت گوش خارجی که میتواند علت گوش درد در کودکان باشد، شامل درد گوش (که معمولاً با لمس کردن یا کشیدن لاله گوش تشدید می‌شود)، خارش در گوش، قرمزی و تورم مجرای گوش، و گاهی اوقات خروج ترشحات بدبو از گوش است. درمان این نوع عفونت معمولاً شامل قطرههای گوشی آنتیبیوتیک یا ضد قارچ است که توسط پزشک تجویز می‌شود.
تجمع جرم گوش (واکس گوش)، عاملی پنهان در بروز گوش درد در کودکان
تجمع بیش از حد جرم گوش، که به آن واکس گوش نیز گفته می‌شود، میتواند یک علت گوش درد در کودکان پنهان اما قابل توجه در بروز گوش درد در کودکان باشد. جرم گوش به طور طبیعی توسط بدن تولید می‌شود تا از مجرای گوش در برابر گرد و غبار، باکتری‌ها و سایر عوامل خارجی محافظت کند. به طور معمول، جرم گوش به تدریج به سمت بیرون گوش حرکت کرده و خود به خود خارج می‌شود.
با این حال، در برخی موارد، ممکن است جرم گوش بیش از حد تولید شده یا به درستی تخلیه نشود و در مجرای گوش تجمع یابد. تلاش برای تمیز کردن گوش با گوش پاک کن اغلب میتواند این وضعیت را بدتر کند، زیرا به جای خارج کردن جرم، آن را به عمق مجرای گوش فشار می‌دهد. این تجمع جرم میتواند باعث ایجاد فشار بر پرده گوش و در نتیجه بروز گوش درد در کودکان شود.
علائم تجمع جرم گوش که میتواند علت گوش درد در کودکان باشد، شامل احساس پری یا گرفتگی در گوش، کاهش شنوایی موقت و گاهی اوقات درد گوش است. درمان این وضعیت معمولاً شامل نرم کردن جرم گوش با استفاده از قطرههای مخصوص و سپس شستشوی گوش توسط پزشک یا متخصص شنوایی است. والدین باید از تلاش برای خارج کردن جرم گوش با اشیاء تیز یا گوش پاک کن خودداری کنند، زیرا این کار میتواند به پرده گوش آسیب برساند.
تغییرات فشار هوا، یک علت گوش درد در کودکان غیرعفونی
تغییرات ناگهانی در فشار هوا میتواند یک علت گوش درد در کودکان غیرعفونی اما آزاردهنده برای گوش درد در کودکان باشد. این وضعیت معمولاً در هنگام صعود و فرود هواپیما، رانندگی در مناطق کوهستانی یا غواصی رخ می‌دهد. گوش میانی برای عملکرد صحیح نیاز به تعادل فشار با محیط بیرون دارد که این تعادل از طریق شیپور استاش برقرار می‌شود.
در هنگام تغییرات سریع فشار هوا، شیپور استاش ممکن است نتواند به سرعت فشار داخل گوش میانی را تنظیم کند. این اختلاف فشار میتواند باعث کشیدگی پرده گوش و در نتیجه بروز درد گوش در کودکان شود. نوزادان و کودکان خردسال به دلیل کوچک‌تر و افقی‌تر بودن شیپور استاش، بیشتر در معرض این نوع گوش درد قرار دارند.
برای کمک به کاهش گوش درد ناشی از تغییرات فشار هوا در کودکان، میتوان اقداماتی مانند تشویق کودک به جویدن آدامس یا مکیدن آب نبات در هنگام صعود و فرود هواپیما، شیر دادن به نوزاد یا دادن شیشه شیر به او در این زمان‌ها، و همچنین آموزش تکنیک‌های باز کردن گوش (مانور والسالوا به روشی ساده و مناسب سن کودک) انجام داد. در بیشتر موارد، این نوع گوش درد موقتی است و با تنظیم فشار هوا برطرف می‌شود.
آلرژی‌ها و سینوزیت، عوامل زمینهای گوش درد در کودکان
آلرژی‌ها و عفونتهای سینوسی (سینوزیت) میتوانند به طور غیرمستقیم علت گوش درد در کودکان باشند. هنگامی که کودک به یک ماده آلرژی‌زا واکنش نشان می‌دهد یا دچار التهاب سینوس‌ها می‌شود، این شرایط میتواند منجر به تورم و احتقان در مجاری بینی و گلو شود. این تورم میتواند عملکرد شیپور استاش را مختل کرده و از تخلیه صحیح مایعات از گوش میانی جلوگیری کند.
انسداد شیپور استاش میتواند باعث ایجاد فشار در گوش میانی و در نتیجه بروز درد گوش در کودکان شود. همچنین، تجمع مایع در گوش میانی به دلیل اختلال در عملکرد شیپور استاش، میتواند زمینه را برای عفونتهای ثانویه گوش فراهم کند و علت گوش درد در کودکان شود.
علائم آلرژی‌ها و سینوزیت که میتوانند به گوش درد منجر شوند شامل آبریزش بینی، عطسه، گرفتگی بینی، سرفه و درد صورت است. مدیریت آلرژی‌ها و درمان سینوزیت با داروهای تجویز شده توسط پزشک میتواند به کاهش التهاب و احتقان کمک کرده و از بروز گوش درد ناشی از این عوامل پیشگیری یا آن را تسکین دهد.
دندان درآوردن، آیا میتواند علت گوش درد در کودکان باشد؟
دندان درآوردن یکی از مراحل طبیعی رشد نوزادان و کودکان خردسال است که معمولاً با علائمی مانند تحریک‌پذیری، افزایش ترشح بزاق، تمایل به جویدن اشیاء و لثه‌های متورم همراه است. برخی والدین نیز ممکن است متوجه شوند که کودکشان در این دوران دچار گوش درد می‌شود و این سوال برایشان پیش می‌آید که آیا دندان درآوردن میتواند علت گوش درد در کودکان باشد؟
اگرچه برخی از پزشکان معتقدند که درد ناشی از دندان درآوردن ممکن است به نواحی اطراف از جمله گوش منتشر شود و باعث احساس ناراحتی در آن ناحیه شود، اما شواهد علمی محکمی که نشان دهد دندان درآوردن به طور مستقیم علت گوش درد در کودکان واقعی یا عفونت گوش است، وجود ندارد.
بیشتر متخصصان اطفال بر این باورند که گوش درد واقعی در کودکان معمولاً ناشی از عفونت گوش میانی یا خارجی است و علائمی مانند تب، بی‌قراری شدید و خروج ترشحات از گوش، نشانه‌های قوی‌تری از عفونت هستند تا دندان درآوردن. با این حال، ناراحتی ناشی از دندان درآوردن ممکن است کودک را بی‌قرار کرده و او را به مالیدن یا کشیدن گوش خود وادار کند، که این رفتار ممکن است به اشتباه به عنوان گوش درد تلقی شود. در صورت وجود هرگونه نگرانی در مورد گوش درد کودک، بهتر است برای تشخیص دقیق علت گوش درد در کودکان به پزشک مراجعه شود.
ضربه و آسیب به گوش، از علل مستقیم گوش درد در کودکان
ضربه یا آسیب مستقیم به گوش میتواند یکی از علل واضح گوش درد در کودکان باشد. این نوع آسیب ممکن است در اثر زمین خوردن، وارد شدن ضربه به گوش در حین بازی، یا حتی وارد کردن اشیاء خارجی به داخل گوش رخ دهد. شدت درد بسته به نوع و میزان آسیب متفاوت خواهد بود.
ضربه به گوش میتواند منجر به کبودی، تورم و درد در ناحیه خارجی گوش شود. در موارد شدیدتر، ممکن است به پرده گوش آسیب برسد و باعث درد شدید، خونریزی یا خروج مایع از گوش و حتی کاهش شنوایی شود. همچنین، وارد کردن اشیاء خارجی به داخل گوش، به ویژه توسط کودکان کنجکاو، نه تنها میتواند باعث درد شود، بلکه خطر آسیب به پرده گوش و عفونت را نیز افزایش می‌دهد.
در صورت بروز ضربه یا آسیب به گوش کودک و شکایت او از درد، مراجعه به پزشک برای ارزیابی وضعیت و اطمینان از عدم وجود آسیب جدی ضروری است. درمان بسته به نوع و شدت آسیب متفاوت خواهد بود و ممکن است شامل استراحت، استفاده از کمپرس سرد، داروهای مسکن و در موارد آسیب به پرده گوش، پیگیری‌های تخصصی باشد.
وجود جسم خارجی در گوش، یک علت گوش درد در کودکان اورژانسی
وارد کردن جسم خارجی به داخل گوش یکی از اورژانس‌های نسبتاً شایع در میان کودکان کنجکاو است و میتواند یک علت گوش درد در کودکان ناگهانی و آزاردهنده برای گوش درد در آن‌ها باشد. کودکان ممکن است به دلایل مختلفی اشیاء کوچکی مانند مهره، دانه، تکه‌های اسباب‌بازی یا حتی حشرات را وارد گوش خود کنند.
وجود جسم خارجی در گوش میتواند باعث ایجاد درد، احساس ناراحتی، فشار و گاهی اوقات کاهش شنوایی در کودک شود. تلاش والدین برای خارج کردن جسم خارجی به خصوص اگر به عمق مجرای گوش رفته باشد، میتواند خطر آسیب به پرده گوش و تشدید درد را افزایش دهد.
در صورتی که متوجه شدید کودک شما جسمی را وارد گوش خود کرده و از درد شکایت دارد، مهم‌ترین اقدام این است که از تلاش برای خارج کردن آن به زور خودداری کنید. بهترین کار این است که فوراً به پزشک یا نزدیک‌ترین مرکز درمانی مراجعه کنید تا جسم خارجی با ابزار و روش‌های مناسب و توسط متخصص خارج شود. تاخیر در این مورد میتواند خطر آسیب جدی به گوش کودک را به همراه داشته باشد.
نتیجه گیری
علت گوش درد در کودکان میتواند متنوع باشد، از عفونتهای شایع گوش میانی و خارجی گرفته تا عوامل غیرعفونی مانند تجمع جرم گوش، تغییرات فشار هوا، آلرژی‌ها و حتی ضربه یا وجود جسم خارجی. درک این علل به والدین کمک می‌کند تا با آگاهی بیشتری به علائم کودک توجه کرده و اقدامات مناسب را انجام دهند.
تشخیص دقیق علت گوش درد در کودکان بر عهده پزشک است و معاینه دقیق گوش با استفاده از اتوسکوپ نقش کلیدی در این زمینه دارد. درمان نیز بسته به علت گوش درد در کودکان متفاوت خواهد بود و ممکن است شامل داروهای آنتیبیوتیک، قطرههای گوشی، داروهای ضد درد و در برخی موارد، اقدامات تخصصی‌تر باشد.
والدین باید به خاطر داشته باشند که خوددرمانی میتواند خطرناک باشد و در صورت مشاهده علائم نگران‌کننده مانند درد شدید، تب بالا، ترشح از گوش یا کاهش شنوایی، حتماً به پزشک مراجعه کنند. پیشگیری از برخی علل گوش درد مانند جلوگیری از قرار گرفتن طولانی مدت در معرض آب برای پیشگیری از عفونت گوش خارجی و اجتناب از وارد کردن اشیاء به داخل گوش نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
دکتر قهاری متخصص و جراح گوش ، حلق و بینی با 13 سال سابقه در زمینه جراحی های زیبایی گوش و بینی، تخصص خود را در دانشگاه تبریز در رشته گوش و حلق و بینی اخذ کرده اند. دکتر قهاری در زمینه های مختلف گوش و حلق و بینی، از جمله جراحی زیبایی بینی، جراحی ترمیمی بینی، جراحی گوش، جراحی حلق و جراحی سر و گردن تخصص دارند. ایشان سابقه ی درخشانی در انجام انواع عمل های جراحی گوش و حلق و بینی دارند و به دلیل مهارت و تجربه ی بالای خود، در بین بیماران و همکاران خود از احترام زیادی برخوردار هستند.ین بیماران و همکاران خود از احترام زیادی برخوردار هستند.
سوالات متداول
آیا سرماخوردگی میتواند علت گوش درد در کودکان باشد؟
بله، سرماخوردگی یکی از شایعترین عوامل زمینهای برای عفونت گوش میانی در کودکان است. ویروسهای سرماخوردگی میتوانند باعث التهاب در مجاری تنفسی فوقانی از جمله شیپور استاش شوند، که این امر میتواند منجر به تجمع مایع در گوش میانی و در نهایت عفونت و گوش درد شود.
چه علائمی نشان می‌دهد که گوش درد کودک جدی است و نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارد؟
علائمی مانند درد شدید و غیرقابل تحمل، تب بالا (بالای 38.5 درجه سانتیگراد)، ترشح چرک یا خون از گوش، تورم یا قرمزی اطراف گوش، سرگیجه یا عدم تعادل، و کاهش شنوایی ناگهانی نشانه‌های جدی هستند و نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارند.
آیا استفاده از قطرههای گوش بدون نسخه برای درمان گوش درد کودکان مجاز است؟
استفاده از قطرههای گوش بدون نسخه برای کودکان باید با احتیاط و تحت نظر پزشک انجام شود. برخی از این قطرهها ممکن است برای نوع خاصی از گوش درد مناسب نباشند و حتی در صورت وجود پارگی در پرده گوش، میتوانند مضر باشند. بنابراین، قبل از استفاده از هرگونه قطره گوشی برای کودک، حتماً با پزشک مشورت کنید.
چگونه میتوان از عفونت گوش در کودکان پیشگیری کرد؟
رعایت بهداشت دستها، اجتناب از قرار گرفتن در معرض دود سیگار، واکسیناسیون به موقع (مانند واکسن آنفولانزا و پنوموکوک)، و تغذیه با شیر مادر در نوزادان (به دلیل داشتن آنتیبادیها) میتوانند در پیشگیری از عفونت گوش در کودکان موثر باشند. همچنین، خشک کردن کامل گوش پس از حمام یا شنا نیز مهم است.
آیا گوش درد در کودکان مسری است؟
خود گوش درد مسری نیست، اما عفونتهای باکتریایی یا ویروسی که میتوانند علت گوش درد در کودکان باشند، مسری هستند. بنابراین، رعایت بهداشت و جلوگیری از تماس نزدیک با افراد بیمار میتواند به کاهش خطر ابتلا به عفونتهای گوش کمک کند.
چه مدت طول میکشد تا عفونت گوش میانی در کودکان درمان شود؟
بیشتر عفونتهای گوش میانی خفیف تا متوسط در کودکان طی 7 تا 10 روز با درمان مناسب (که ممکن است شامل آنتیبیوتیک باشد) بهبود مییابند. پیگیری با پزشک و مصرف کامل دوره درمان تجویز شده برای جلوگیری از عود عفونت و عوارض آن بسیار مهم است.